Biologen brengen wereldwijd genaturaliseerde planten in kaart

Noord-Amerika herbergt wereldwijd de meeste uitheemse plantensoorten. Bijna 6.000 soorten zijn op dit continent ‘ingeburgerd’, gevolgd door Europa met meer dan 4.000 soorten. Dat concludeert een grote internationale groep wetenschappers in een wereldwijde studie naar verspreiding van plantensoorten over continenten. Jan Wieringa verzamelde als onderzoeker van Wageningen UR de data voor Gabon en inventariseerde de exoten in heel West-Afrika. Het onderzoek verscheen 19 juli online bij het wetenschappelijke tijdschrift Nature.

De wetenschappers onderzochten hoe planten zich verspreiden naar continenten waar ze oorspronkelijk niet vandaan komen en waarom sommige plantensoorten meer succes hebben om zich elders te vestigen dan andere. In een vier jaar durend onderzoek verzamelden en bekeken ze hiervoor gegevens over genaturaliseerde planten van 481 gebieden op het vasteland en 362 eilanden, samen goed voor circa 83 procent van het landoppervlak van de aarde. Genaturaliseerde planten groeien en reproduceren in het wild buiten hun oorspronkelijke geografische verspreidingsgebied.


Reuzenberenklauw (Heracleum mantegazzianum) is een van de meest prominente invasieve planten in Europa, die vele hectares weidegrond bedekt. De invasie van deze plek in Tsjechië begon in de jaren '50. Foto: Jan Pergl.

Beheer invasieve soorten
De biologen brachten de regionale lijsten van genaturaliseerde planten uit alle delen van de wereld samen in de internationale database GloNAF: Global Naturalized Alien Flora. Tot nu toe werden wereldwijde patronen afgeleid van nogal gelimiteerde datasets. Nu konden de aannames voor het eerst grondig worden getest.

Het in Nature gepubliceerde onderzoek is nog puur beschrijvend, maar met de GloNAF-database is het ook mogelijk om voorspellingen te doen over welke plantensoorten in welke regio’s dominant kunnen worden. Die kennis is van groot belang voor het beheer van invasieve soorten en de bescherming van de natuur.

Internationale samenwerking
Jan Wieringa bouwde vanaf 1992 als promovendus en later als onderzoeker van Wageningen UR een database op van plantencollecties in Gabon, en onderhield deze jarenlang. De database bevat 95 procent van alle ooit in het land verzamelde plantencollecties. Op grond van de collectiedatabase van Naturalis inventariseerde Wieringa daarnaast de exoten die in andere landen van West-Afrika voorkomen. “Alleen al de inventarisatie van de planten uit Gabon kostte jaren onderzoek in internationale samenwerking. Tel alle 843 geanalyseerde gebieden bij elkaar op en je begrijpt wat voor schat aan informatie in deze studie bij elkaar is gebracht.” Na zijn analysewerk dat is opgenomen in de publicatie in Nature, verhuisde Wieringa in 2014 met het herbarium van Wageningen University mee naar Naturalis. Hier is het Nationaal Herbarium Nederland ondergebracht, waar de universitaire herbaria van Wageningen, Leiden en Utrecht al eerder in opgingen.


Grootschalige invasie van Gaspeldoorn (Ulex europaeus) in het Hinewai natuurreservaat op het Banks schiereiland in Nieuw-Zeeland. Gaspeldoorn werd hier vanuit Europa geïntroduceerd in de eerste fase van de Europese nederzettingen. Het beheersen van de invasie kost miljoenen dollars. Foto: Pieter Pelser.

Waterhyacint
Eén van de plantensoorten in de Gabon-database is de hoge fijnstraal (Conyza sumatrensis (Retz.) E.Walker), een plant die in veel Nederlandse tuinen voor onkruid doorgaat. Wieringa vond de hoge fijnstraal ook al eens in het tropische Gabon toen hij daar als Wageningse student op stage was. Een andere mogelijke bekende is de roze maagdenpalm (Catharanthus roseus (L.) G.Don), die van oorsprong uit Madagascar komt. Deze maagdenpalmsoort is in Gabon verwilderd en groeit in Nederland als tuinplant. Verder ontdekte Wieringa in 2013 voor het eerst de waterhyacint Eichhornia crassipes (Mart.) in Gabon, een invasieve soort die onder andere problemen geeft op de Nijl. In Gabon is deze waterhyacint nog niet problematisch, zegt Wieringa. “Maar dat kan nog komen.”

Donoren
Het continent dat het grootste aantal uitheemse plantensoorten herbergt is Noord-Amerika, concluderen de onderzoekers. Bijna 6.000 soorten zijn op dit continent ‘ingeburgerd’, gevolgd door Europa met meer dan 4.000 soorten. In verhouding tot hun landoppervlak hebben de eilanden in de Stille Oceaan de meeste genaturaliseerde plantensoorten. Dit wijst erop dat eilanden gemakkelijker te koloniseren zijn dan het vasteland. Gebieden op het Noordelijk halfrond zijn de grootste ‘donoren’ van genaturaliseerde soorten aan andere delen van de wereld. Europa en niet-tropisch Azië zijn hier koploper. De mens is verantwoordelijk is geweest voor de vestiging van minstens 13.168 plantensoorten – circa 3,9 procent van de wereldwijde flora – buiten hun natuurlijke leefgebied. Dat is meer dan tot nu toe werd aangenomen.

Bron: Wageningen UR