Zeven provincies en de Vereniging van waterbedrijven in Nederland (VEWIN) hebben gezamenlijk onderzoek laten uitvoeren door CLM naar het gebruik van PFAS-bevattende gewasbeschermingsmiddelen. Uit het onderzoek, gericht op de jaren 2010-2023, blijkt dat het gebruik van deze middelen de afgelopen jaren sterk is toegenomen en dat er risico's zijn voor de kwaliteit van bodem en grondwater. De toename van PFAS-houdende pesticiden die de onderzoekers zien, gaat tegen de trend in van een afname van gebruik van gewasbeschermingsmiddelen.
In Nederland zijn momenteel 25 werkzame PFAS-pesticiden toegelaten, verwerkt in 116 verschillende middelen.
PFAS-pesticiden worden het meest gebruikt in akkerbouwgewassen (aardappelen, suikerbieten, snijmaïs en wintertarwe) en in de bollenteelt (lelies en tulpen). Provincies hebben in uiteenlopende mate te maken met het gebruik van PFAS-pesticiden, afhankelijk van de mate waarin dergelijke gewassen worden geteeld.
Glastuinbouw
In de rapportage is ook de situatie in de glastuinbouw per provincie in kaart gebracht. De provincie met het grootste areaal glastuinbouw, Zuid-Holland, ontbreekt, net als onder meer Limburg en Noord-Brabant.
Het gebruik van PFAS-pesticiden in de glastuinbouw is door de onderzoekers geschat op basis van de gecorrigeerde CBS-gebruiksgegevens 2020 gekoppeld aan de glasarealen voor de verschillende kasteelten. Het hoogste gebruik is in Noord-Holland te vinden, op de voet gevolgd door Gelderland (met name in de chrysantenteelt). In Groningen is glastuinbouw zeer beperkt en het gebruik laag, waardoor die provincie niet in onderstaande tabel is opgenomen.
© CLM
PFAS
Per- en polyfluoralkylstoffen (PFAS) zijn door mensen gemaakte ketens van koolstof- en fluoratomen die voor diverse toepassingen worden gebruikt. Sinds begin jaren '90 zijn er PFAS-pesticiden toegelaten in de Nederlandse land- en tuinbouw. De ketens van PFAS-pesticiden zijn relatief kort en uitgesloten van het Europese PFAS-restrictievoorstel, maar zijn sinds eind 2024 wel aangemerkt als Zeer Zorgwekkende Stoffen vanwege de risico's voor mens en milieu.
In bodem en water vindt afbraak plaats van de PFAS-pesticiden en worden metabolieten gevormd. Stapsgewijs breekt het molecuul verder af en vormen zich vanuit de metabolieten ook weer nieuwe metabolieten. Vanuit de 25 momenteel toegelaten PFAS-pesticiden blijken minstens 134 metabolieten gevormd te kunnen worden, waarvan 75% zelf ook nog een PFAS is. De bekendste daarvan is TFA (Trifluorazijnzuur).
Gevolgen voor drinkwaterkwaliteit
Analyse van data van het grondwatermeetnet van de provincies laat zien dat meetfrequentie en gemeten PFAS-pesticiden en metabolieten onderling verschillen. In 2024 zijn slechts zes van de 25 PFAS-pesticiden geanalyseerd. Vijf van deze zes PFAS-pesticiden zijn in het grondwater aangetroffen, op een tiental punten in Nederland boven de drinkwaternorm van 0,1 ug/l. Op deze punten zijn tevens verhoogde concentraties van de metaboliet TFA geconstateerd en is sprake van teelt van gewassen met PFAS-pesticiden gebruik.
TFA komt in alle provincies op een groot aantal meetpunten in verhoogde concentraties in het grondwater voor. Dit komt overeen met de bevindingen in onderzoeken in Duitsland, Denemarken en Utrecht. De monitoringsdata wijzen op een verontreiniging van het grondwater met PFAS-pesticiden en TFA. Voor gebruik van grondwater als bron van drinkwater is een aanpak gewenst om verdere verontreiniging te voorkomen, aldus de onderzoekers.
Dat er PFAS in drinkwater zit, betekent niet dat water uit de kraan onveilig is, benadrukt de provincie Noord-Holland in een eigen bericht n.a.v. publicatie van het rapport. "Drinkwaterbedrijven zorgen ervoor dat het water voldoet aan de normen. Wel vraagt de zuivering steeds meer inspanning. Daarom onderzoekt de provincie of beperkende maatregelen op het gebruik van gewasbeschermingsmiddelen in grondwaterbeschermingsgebieden een proportionele en effectieve maatregel is."
Fungiciden
Vanaf 2021 is er een sterke stijging te zien in de afzet van PFAS-pesticiden van ca. 150.000 kg (periode 2010-2020) tot ruim 250.000 kg in 2023. De grootste afzet van PFAS-pesticiden betreft de groep van fungiciden. Daar doet zich ook de sterkste stijging van de afzet voor.
Aanbevelingen voor beleid en monitoring
Het onderzoek doet meerdere aanbevelingen aan de provincies, zoals het actief informeren van gebruikers over PFAS-pesticiden en het uitbreiden van het grondwatermeetnet met relevante PFAS-metabolieten (een afbraakproduct van PFAS-pesticiden). Het rapport bevat ook aanbevelingen richting het Rijk, zoals het centraal registreren van het gebruik van gewasbeschermingsmiddelen. Verder adviseert het rapport om de toelating van PFAS-hulpstoffen te beëindigen en gericht onderzoek te doen naar de aanwezigheid van PFAS in landbouwbodems.
Bron: CLM / Provincie Noord-Holland
