Boomkwekerijgemeenten, vakorganisaties, NVWA, Naktuinbouw en LVVN kwamen maandag 15 september in Udenhout bij elkaar op de Landelijke dag Q-organismen. Ze werden bijgepraat over quarantaine-organismen en draaiboeken na een vondst of uitbraak. Er zijn diverse gereguleerde organismen; niet ieder organisme is een Q-organisme. Arno Engels van LTO Bomen, Vaste planten & Zomerbloemen deelt een verslag van de dag.
Dit jaar was boomteeltregio Haaren gastheer van de landelijke bijeenkomst, bedoeld om het risicobewustzijn over Q-organismen te verhogen. De bijeenkomst vond plaats bij Boomkwekerij Udenhout in Udenhout en werd georganiseerd door Gemeente Oisterwijk, Treeport Zundert, LTO Bomen, Vaste Planten en Zomerbloemen en Compas Agro. Rond de 30 gasten waren aanwezig.
© LTO Bomen, Vaste planten & Zomerbloemen
Wethouder Eric Logister van Oisterwijk opende de bijeenkomst, benoemde het belang van de boomkwekerij in de regio maar ook de ruimte die de sector inneemt. De gemeente zal komende jaren meer gesprekken met de sector gaan voeren over de combinatie van natuur, wonen en boomkwekerij.
Binnen Treeport is werkgroep Midden-Brabant actief. Treeport-manager David Bömer wees op het gevaar van een Q-organisme: die kan een regio volledig lamleggen als gevolg van EU-maatregelen. Niet alleen de boomkwekerij, maar de hele regionale economie zal negatieve gevolgen ondervinden van een uitbraak, ook andere lokale ondernemers. Het gevaar ligt serieus op de loer, aldus Erik Stuurbrink die de verspreiding van de Japanse kever elders in de EU als voorbeeld aanhaalde. Volgens de voorzitter van LTO Bomen, Vaste Planten en Zomerbloemen is het niet de vraag óf de Japanse kever in Nederland komt, maar wannéér.
Diverse soorten gereguleerde organismen
Namens de NVWA ging Maaike Bruinsma in op de vraag: wat is eigenlijk een Q-organisme? In de EU zijn afspraken gemaakt om schade door plantenziekten en -plagen te beperken. Bepaalde bacteriën, insecten, schimmels, aaltjes en virussen zijn aangewezen als gereguleerde organismen: die kunnen zoveel schade veroorzaken, dat er extra maatregelen nodig zijn om introductie en verspreiding te voorkomen.
Er zijn drie soorten gereguleerde organismen:
1. Q-organismen:
deze komen niet of nauwelijks voor in de EU. Ze zijn onderverdeeld in prioriteits-organismen (zoals Xylella en Anoplophora-boktorren), organismen waarvoor noodmaatregelen gelden, en Q-waardige organismen (zoals recent de dwergcicade Hishimonus sellatus);
2. PZ-Q-organismen:
ziekten en plagen die voorkomen in bepaalde EU-landen, maar nog niet in beschermde gebieden (Protected Zones, PZ's) waar ze toch gelden als Q-organisme (zoals dennenprocessierups Thaumetopoea pityocampa en bacterievuur);
3. RNQP (Regulated Non-Quarantine Pests):
gereguleerde niet-Q-organismen die voorkomen in meerdere EU-landen, maar niet uitgeroeid hoeven te worden (zoals bacterievuur en Phytophthora ramorum).
Uitvoeringsdraaiboek per organisme
Doel van EU-maatregelen tegen gereguleerde organismen is het voorkomen of beperken van schade. Wat moet er gebeuren na een vondst of een uitbraak? Wie is verantwoordelijk, wie is bevoegd? Dat staat allemaal in een draaiboek. De NVWA is bezig met een algemeen draaiboek plantgezondheid, met hierin een beschrijving van algemene processen. Daarnaast werkt de NVWA aan uitvoeringsdraaiboeken, specifiek per organisme.
Medio oktober 2025 is bijvoorbeeld het uitvoeringsdraaiboek Xylella fastidiosa gereed. Dat draaiboek is complex omdat er meerdere ondersoorten van de Q-bacterie zijn, een groot aantal waardplanten en het feit dat de bacterie zelf niet is te bestrijden (wel de vectoren die Xylella kunnen overbrengen: schuimbeestjes ofwel cicaden).
Komend jaar gaat de NVWA werken aan draaiboeken voor diverse andere Q-organismen, waaronder de prachtkevers Agrilus anxius (met name berken) en Agrilus planipennis (essen) en het dennenhoutaaltje (Bursaphelenchus xylophilus).
© LTO Bomen, Vaste planten & Zomerbloemen
Meegelift met reiziger vliegtuig
Actueel is de verspreiding van de Japanse kever (Popillia japonica). Afgelopen zomer zijn twee dode kevers in België aangetroffen, in Frankrijk zijn kevers in vallen gevonden. In Duitsland en Zwitserland zijn volgens de NVWA regelmatig nieuwe vondsten. En in Spanje is recent een kever gevonden die met een reiziger in een vliegtuig was meegelift.
Een meeliftende Japanse kever betekent nog geen populatie, maar de kans op binnenkomst in Nederland neemt volgens de NVWA wel toe. Alertheid is daarom geboden. In diverse EU-landen lopen nu campagnes rondom de Japanse kever. LTO en andere sectororganisaties in de Nederlandse sierteelt hebben recent de leaflet 'Houd Nederland vrij van de Japanse kever' gepubliceerd en verspreid. Daarnaast zijn extra inspecties op infrastructurele risicolocaties (zoals luchthavens) waar ook feromoonvallen zijn uitgezet.
Rondleiding langs stands
Na de NVWA volgde een rondleiding langs vier stands in de loods van Udenhout. In de eerste stand gaf Anneke van Dijk (LTO) uitleg over de landelijke samenwerking rond bewustwording en preventie van Q-organismen, bestaand uit: LTO Bomen, Vaste planten en Zomerbloemen, Treeport Zundert, Tree Centre Opheusden, Greenport Boskoop, Boomteeltstudieclub Horst a/d Maas, Royal Anthos en Naktuinbouw.
In de tweede stand gingen keurmeesters van Naktuinbouw dieper in op bepaalde Q-organismen, en daarnaast op maatregelen die genomen moeten worden na het aantreffen van knolcyperus en Japanse duizendknoop. Knolcyperus kan zich niet alleen via bijvoorbeeld machines van het ene naar het andere perceel verspreiden, maar ook via planten in potten. Japanse duizendknoop staat nu op de EU-lijst van invasieve soorten.
Opgezette Japanse kevers
In de derde stand liet de NVWA opgezette Japanse kevers zien en zoomde verder in op EU-maatregelen die na een vondst of uitbraak genomen moeten worden. Daaronder het instellen van een afgebakend gebied, met intensieve monitoring en geldende beperkingen aan het transport en de handel van bomen en planten met aanhangend groeimedium.
Medewerkers van de gemeente Oisterwijk lichtten in de vierde stand de gemeentelijke rol uit na een vondst of een uitbraak van een Q-organisme. De burgemeester is bij een lokale crisis het bevoegd gezag en volgt dan een draaiboek van de NVWA wat gebaseerd is op EU-regels.
EU-noodmaatregelen gelden voor alle EU-landen. Alle partijen die bomen en planten verhandelen of importeren, dienen zich bewust te zijn van risico's op insleep van Q-organismen.
In 2026 zal de landelijke bijeenkomst in gemeente Alphen a/d Rijn (boom- en sierteeltregio Boskoop) plaatsvinden.
Bron: LTO Bomen, Vaste planten & Zomerbloemen
