"De grootste uitdagingen van de glastuinbouw zijn die van energie, gewasbescherming en arbeid," zegt Richard ter Laak van Ter Laak Orchios. Hiervoor startte hij samen met de Gewascoöperatie Potorchidee een proef voor daglichtloos telen op het Innovation Centre van Certhon. Kunnen we met daglichtloos telen energie besparen en tegelijk de kwaliteit van het product minimaal behouden, maar liefst verbeteren?
© Interpolis
Het bedrijf van Richard ter Laak en zijn partners wil in 2030 volledig circulair zijn. Met ruim 300 medewerkers produceren zij op 22 hectare jaarlijks 11 miljoen planten. Richard: "Orchideeën hebben veel warmte nodig en weinig licht. Is een glazen kas dan nodig of kunnen we ook daglichtloos telen?" De ondernemer vertelt dat er op kleine schaal in de sector al wat ervaring met daglichtloos telen is opgedaan. Toch wil ook hij zelf weten of je met deze nieuwe manier van kweken dezelfde kwaliteit krijgt, er echt minder energie verbruikt wordt én of het ook gezien de hoge investeringen per vierkante meter betaalbaar blijft. Meerlaags telen is daarbij nog geen optie omdat je elke laag ook kunstmatig moet belichten. Daarbij is elektra duur en beperkt leverbaar. Daarom denken zij aan een traditionele maar daglichtloze kas. Met zonnepanelen op het kasdek met sandwich panelen om energieneutraal te zijn. In 2024 startte het onderzoek naar daglichtloos telen bij Certhon in Poeldijk.
"Deze innovatie kan een echte verandering zijn voor de glastuinbouw," zegt Tom Kester, risicodeskundige bij Interpolis, over de plannen van Ter Laak. Hij bezocht de proeflocatie bij Certhon al een aantal keren, samen met de tussenpersoon. "Hier wordt zorgvuldig onderzoek gedaan en zijn veel kennispartners betrokken. Op dit moment verdiept de ondernemer zich vooral in de teelt. Ook over de kas zijn al gedachtes."
Versnellen en leren
In de samenwerking met de gewascoöperatie start het bedrijf haar proef bij het innovation Centre van Certhon. Lukt het om door daglichtloos te telen energie te besparen en de kwaliteit van de planten hoog te houden? Veel partijen zijn hierbij betrokken. Zo kijken collega kwekers mee, maar ook de onderzoekers van Wageningen University & research (WUR) en Plant Lightning.
In week 20 van 2024 draaiden ze een proef om regeltechnisch de kinderziekten er uit te krijgen. In week 40 start de echte proef. Daarbij wordt uitgaan van een volledige teelt, van de warme opkweekfase tot koude afkweekfase. Richard: "We realiseerden ons al snel dat de grootste besparing in de opkweekfase zit. Daar is de meeste warmte en het minste licht nodig. Want bij de koude afkweek afdeling wordt beperkt energie bespaart op warmte. Bovendien heeft de teelt dan meer licht nodig om de bloei te induceren. Voor deze fase van de groei lijkt het er op dat daglichtloos telen niet rendabel is. We besloten om te versnellen en een extra opkweek daglichtloos te doen."
Tijdens de proef krijgen de planten in fases van de groei steeds meer licht en ruimte. Ook is er een fase waarin de planten naar de koeling moeten om bloeitakken te kunnen maken en verder af te kweken in de normale kas. Richard: "De kwaliteit van de planten testen we onder andere met een droge stof analyse. Ook zetten we iedere fase naast een referentie, de planten uit het eigen bedrijf. Zo kunnen we mooi vergelijken hoe ze het echt doen."
Vocht- en klimaatverschillen
"Ga je droger telen om ziektes te voorkomen, dan moet je daar veel energie in steken. Laat je meer vocht toe, dan verbruik je minder energie, maar loop je meer kans op ziektes en plagen," zo vertelt de ondernemer. Hij zit er bovenop, want zieke planten wil hij voorkomen en moeten vernietigd worden. Richard: "In een traditionele kas zijn er veel klimaatverschillen, omdat je de luchtramen en het scherm open zet om vocht af te voeren. Ook door de weersomstandigheden zie je vaak temperatuurverschillen ontstaan. Dat kan wel 4 of 5 graden zijn in de kas." Hetzelfde geldt voor de vochtigheidsgraad in de pot. Richard: "Een deel van je planten staat dan te droog, een ander deel te nat en een deel is goed. Omdat ze niet allemaal onder een optimaal klimaat staan, leidt dat tot kwaliteitsverlies." Hij verwacht in een daglichtloze kas minimaal verschil in temperatuur en vochtigheidsgraad. Ook verwacht hij een optimalisatie van het waterverbruik. Richard: "Omdat we met lucht aan het verwarmen en ventileren zijn, is er in de proef nu nog te veel ongelijkheid in potvochtigheid. Dat zit waarschijnlijk in de installaties of het gebruik ervan en moeten we nog oplossen."
© Interpolis
Uitbreiden
Het laat zien dat de ondernemers er positief in staan en veel verwachten van deze innovatie. Richard: "Je bouwt een simpele kas en hebt geen luchtramen en schermen nodig. Je hebt minder onderhoud, hoeft niet te krijten, hebt geen last van weersinvloeden met daardoor een eenvoudige en stabiele klimaatregeling en houdt de kas dicht voor ongedierte. We kunnen ongeveer 12 hectare uitbreiden naast ons bedrijf. Oudere vestigingen worden dan vervangen. Juist om aan de duurzaamheidsdoelstellingen van energie, arbeid en chemie te kunnen voldoen. In het voorjaar van 2027 willen we bouwen. Dat zou dan een daglichtloze kas kunnen zijn met daar bovenop de zonnepanelen, maar we gaan niet over 1 of 2 nachten ijs want het is best een ingrijpende keuze." In 2026 wil het bedrijf daarvoor de knoop doorhakken.
Veranderende risico's
Samenwerken met betrouwbare partijen, zoals vaste kassenbouwer en installateurs, vindt Richard belangrijk. Ook Interpolis is vroeg betrokken. "We hebben door deze innovatie een andere relatie gekregen met onze verzekeraar en tussenpersoon. Met hen zitten we graag van tevoren aan tafel. Als wij straks gaan bouwen dan staat daar een flink en kapitaalintensief bedrijf. De vraag hoe dat verzekerd kan worden is dan best wel groot." Tom vult aan: "Onze eerste verkennende gesprekken over de proef én de ideeën van het bouwen van de daglichtloze kas leverden interessante discussies op." Richard: "We bouwen eigenlijk een veel eenvoudigere kas. De weerrisico's zijn anders als een kas geen glas heeft."
Richard verwacht dat het stormrisico kleiner wordt. Daar is Tom het gedeeltelijk mee eens: "sneeuw en storm zijn bij een normale kas een risico. Zo moet sneeuw worden afgestookt om constructieschade en glasbreuk door sneeuwdruk te voorkomen. Met een geïsoleerd sandwichdek op de daglichtloze kas kan je sneeuw niet afstoken. Een sterkere kas bouwen is zowel voor sneeuw als storm noodzakelijk. Ook zonder glas blijft een constructieberekening nodig om weerbestendig te zijn en bedrijfsstilstand door weerschade te voorkomen. Zonnepanelen op het dak vergroten het brandrisico. Goed installeren, compartimenteren en brandvertragende materialen gebruiken zijn dan ook heel belangrijk. Brand in de teeltruimte, met veel rook en roet, kan leiden tot grote teeltschades. Hagelstenen kunnen de kwetsbare zonnepanelen onherstelbaar beschadigen. Uiteraard gaan we dat allemaal uitzoeken."
Kasdek vol zonnepanelen
Richard: "De overtollige energie kunnen we dan gebruiken op de bestaande kwekerij, voor de koeling en om de warmtepompen op te laten draaien." Het idee wordt nog uitgewerkt en de ondernemer heeft nog veel om over na te denken: "Gaan we investeren in warmtepompen? Zijn batterijen een goede keuze als flexibele energieopslag (EOS)? Wat moet je doen om de energiemix maximaal flexibel te krijgen?" De stroomprijs is zo wisselend dat ook WKK's mogelijk interessant blijven. Richard: "Wat we vooral willen is flexibiliteit want ook aardwarmte ligt eind 2027, begin 2028 in ons bereik. Dat past mooi in bovengenoemde mix." Tom: "bij iedere keuze zijn er kansen en risico's. Het is goed om die met elkaar te bespreken, af te wegen en zo nodig passende maatregelen te nemen."
Is daglichtloos telen de toekomst van de tuinbouw?
Voor die vraag is het volgens Richard nog te vroeg: "Er zijn meer uitdagingen. Een kas zonder glas moet passen in het bestemmingsplan, dus ook met de gemeente zijn gesprekken noodzakelijk. Gelukkig zien zij ook dat we stappen moeten maken willen we alle uitdagingen oplossen. Voor zijn bedrijf en speciaal voor de teelt van Phalaenopsis ziet hij mooie kansen om met dit nieuwe kastype klimaatneutraal te telen. Vooralsnog in de opkweek. Voor nu lijkt het vooral succesvol voor gewassen die veel warmte nodig hebben en weinig licht, maar ook voor bijvoorbeeld stekproductie of bepaalde fases in een teelt. We moeten daarom ook niet meer spreken over glastuinbouw, maar eerder over hightech tuinbouw als we onze uitdagingen willen oplossen."
Ter Laak Orchios
Van oorsprong zijn ze een echt familiebedrijf. De kennis en ervaring die in meerdere generaties is opgebouwd, wordt dagelijks gebruikt om topkwaliteit orchideeën te kweken. Samen met zijn broer Eduard nam Richard het familiebedrijf 35 jaar geleden over. Sinds 3 ½ jaar werken ze samen met Marcel van Os van Orchios. Na gezamenlijke doorontwikkeling op onder andere potmaten fuseerde het bedrijf tot Ter Laak Orchios.
Voor meer informatie:
Interpolis
https://www.interpolis.nl/
