In de loop van 2025 verkent Countryside bodemgezondheid, of meer specifiek, regeneratieve landbouw. Regeneratieve landbouw is net zo'n hype als duurzaamheid of biodiversiteit. Iedereen heeft het erover. Maar de gemiddelde consument weet niet wat regeneratieve landbouw betekent. En zelfs voor veel telers is regeneratieve landbouw een gesloten boek. Toch is regeneratieve landbouw een spannend avontuur waarin we de geheimen van de bodem kunnen ervaren en ontdekken.
Nederzettingen en wegen vernietigen landbouwgrond
De bodem is het natuurlijke kapitaal voor onze landbouw. Vooral nederzettingen en wegen vernietigen dit natuurlijke kapitaal:
- Nederland verliest jaarlijks 1.500 hectare landbouwgrond. Dit komt neer op vier hectare of 40.000 vierkante meter (zes voetbalvelden) per dag.
- Zwitserland verliest jaarlijks 3.300 hectare landbouwgrond. Dit komt neer op 9 hectare of 90.000 vierkante meter (13 voetbalvelden) per dag.
- Oostenrijk verliest elk jaar 4.200 hectare landbouwgrond. Dit komt neer op 11,5 hectare of 115.000 vierkante meter (16 voetbalvelden) per dag.
- Duitsland verliest jaarlijks 18.250 hectare landbouwgrond. Dit komt neer op 50,0 hectare of 500.000 vierkante meter (70 voetbalvelden) per dag.
In verhouding tot de totale oppervlakte van de drie landen is dit ongeveer evenveel. En de resterende landbouwgrond wordt onherstelbaar beschadigd door erosie, bodemverdichting en vervuiling als gevolg van intensieve landbouw.
Als de grond eenmaal weg is, duurt het lang voordat deze schade is hersteld. Het duurt 100 jaar voordat een centimeter functionele grond zich op natuurlijke wijze heeft ontwikkeld.
Een teeltbedrijf produceert anno 2025 tot 18 keer meer voedsel dan 125 jaar geleden.
De reden voor dit bodemverlies is de snelle bevolkingsgroei. De landbouw heeft sinds 1900 moeten intensiveren om dit te compenseren met een even snelle toename van de productiviteit:
- In 1900 had Nederland ongeveer 5,1 miljoen inwoners, nu zijn dat er 18,2 miljoen (+257 procent).
- Zwitserland had in 1900 ongeveer 3,3 miljoen inwoners, nu zijn dat er 9 miljoen (+173 procent)
- Oostenrijk had rond 1900 ongeveer 6 miljoen inwoners, nu 9,2 miljoen (+53 procent)
- Duitsland had rond 1900 ongeveer 56 miljoen inwoners, nu 84 miljoen (+50 procent)
In 1900 voedde één teeltbedrijf maximaal tien mensen. In 2025 zullen dat 180 mensen zijn, dat wil zeggen 18 keer zoveel mensen per teeltbedrijf. Dit werd mogelijk gemaakt door de snelle productiviteitsstijging, de mechanisatie van de landbouw, kunstmatige minerale meststoffen (stikstofmest) en gewasbeschermingsmiddelen en successen in de fokkerij. Vandaag weten we dat deze toename in productiviteit negatieve gevolgen heeft voor de gezondheid van hoog gefokt vee en gewassen, voor de biodiversiteit (verscheidenheid aan soorten) als geheel en vooral - voor de gezondheid van de bodem.
Hoe kan regeneratieve landbouw de bodem weer opbouwen?
En dit is waar regeneratieve landbouw om de hoek komt kijken: na een eeuw van landbouwintensivering is het niet langer voldoende om de resterende bodem te onderhouden. De bodem moet worden "herbouwd". Regeneratieve landbouw wil de structuur, gezondheid en vruchtbaarheid van de bodem herstellen zoals die was in 1900. Regeneratieve landbouw verrijkt de bodem met humus (fijn ontbonden organisch materiaal). Omdat een gezonde bodem CO₂ opslaat, vermindert dit ook de klimaatverandering.
Regeneratieve landbouw combineert traditionele landbouw met moderne wetenschap en technologie. Om te begrijpen hoe de bodem gezond wordt gehouden, kijken we terug naar de traditionele landbouw in 1900:
De traditionele landbouw was gebaseerd op gesloten kringlopen, waarbij veehouderij, gewasteelt en bodemverzorging nauw met elkaar verbonden waren. De meststoffen bestonden uitsluitend uit de eigen gier en mest van de boerderij, wat de oorsprong van de term 'stalmest' verklaart, en er werd geen materiaal verspild. Traditionele technieken werden ingezet om de bodemvruchtbaarheid te behouden, zoals wisselteelt, waarbij verschillende gewassen na elkaar op hetzelfde veld werden geteeld, en groenbemesting, waarbij plantensoorten zoals klaver, lupine en mosterd niet werden geoogst, maar werden gemulcht of ondergeploegd. Daarnaast werd organisch materiaal verwerkt in de bodem om de vruchtbaarheid te verbeteren. De boeren pasten gemengde teelt toe, waarbij verschillende gewassen tegelijkertijd op hetzelfde veld werden verbouwd, en teelden een grote variëteit aan gewassen. Ze hielden zorgvuldig rekening met lokale bodemtypes, het klimaat en de aanwezige ecosystemen, en gingen zuinig om met alle beschikbare hulpbronnen.
Regeneratieve landbouw hergebruikt deze traditionele landbouwpraktijken en combineert ze pragmatisch met moderne wetenschap en technologie. Het integreert ideeën uit de conventionele landbouw, biologische landbouw, permacultuur, agro-ecologie, agrobosbouw en restauratie-ecologie.
Hoe is regeneratieve landbouw ontstaan?
In de jaren 1980 bedacht de Amerikaanse landbouwpionier Robert Rodale de term regeneratieve landbouw. "Regeneratieve (biologische) landbouw" was zijn antwoord op de schadelijke effecten van intensieve landbouw. In de jaren 1990 werden in de VS de eerste onderzoeksprojecten en proefboerderijen opgezet om regeneratieve praktijken zoals no-till, intercropping en agroforestrysystemen te testen.
In het begin van de jaren 2000 groeide de belangstelling voor regeneratieve benaderingen wereldwijd. Dit kwam door de toenemende bezorgdheid over klimaatverandering, bodemerosie en het verlies aan biodiversiteit. Vanaf 2010 schakelden de eerste boerderijen in Duitsland, Oostenrijk en Zwitserland over op regeneratieve landbouw. Vanaf 2017 integreerden wereldwijde bedrijven zoals Danone en General Mills regeneratieve landbouw in hun toeleveringsketens, waardoor de beweging zichtbaarder werd. In 2023 beloofde een groep onder leiding van Danone, Nestlé, Pepsico en Cargill op de VN-conferentie over klimaatverandering in Dubai om regeneratieve landbouwmethoden uit te breiden naar 160 miljoen hectare land tegen 2030 en om nog eens 2,2 miljard dollar in het proces te investeren.
Met toenemende wetenschappelijke interesse en politieke steunprogramma's ontwikkelt regeneratieve landbouw zich wereldwijd van een nichebeweging tot een wereldwijd erkende aanpak voor duurzame en klimaatvriendelijke landbouwproductie.
Hoe wijdverspreid is regeneratieve landbouw in Europa?
Er zijn momenteel geen gegevens over het aandeel van regeneratieve landbouw in het totale landbouwareaal van de Europese landen. Volgens schattingen van experts uit de sector is het: Nederland: onbekend; Duitsland: 50.000 ha; Oostenrijk: 2.400 ha; Zwitserland: 2.000 ha.
Volgens Martin Jucker loopt de Europese landbouw achter, doordat deze extreem traag is. Dit komt doordat de staat zich in veel te grote mate bemoeit met het dagelijks leven van boeren, wat elke vorm van dynamiek in de weg staat. Met ongeveer 100 hectare is Jucker Farm een van de grootste Zwitserse boerderijen die zich richt op regeneratieve landbouw. Aan de andere kant, voegt hij eraan toe, is de Europese landbouw nooit zo destructief geweest voor de bodem als de agro-industriële landbouw in bijvoorbeeld de VS, waardoor er in Europa minder druk is om verandering door te voeren. Jucker Farm blijft voorlopig uniek in Zwitserland, samen met andere pioniers, maar regeneratieve landbouw wordt ook in dit land steeds belangrijker. "De bebouwde oppervlakten zullen de komende jaren blijven toenemen," legt Martin Jucker verder uit.
Tekst en afbeeldingen: Jürg Vollmer
Voor meer informatie:
https://www.countryside.info/t/regenerative-landwirtschaft
https://www.juckerfarm.ch/