Tholen - Met een verklaring van Agro Care werd maandagmiddag een einde gemaakt aan alle speculatie. Een menselijke fout bij verbouwingswerkzaamheden is de oorzaak geweest van het in één klap instorten van 9 hectare kas.
Toch is het leed al geschied, zoals vaker als de tuinbouw groot negatief in de media komt. De kassenbouwsector heeft imagoschade opgelopen. Wij kunnen namelijk wel allemaal goed begrijpen wat er is gebeurd, maar buiten de sector is het beeld 'kas=onveilig' niet zomaar uitgewist.
"Het is absoluut veilig om te werken in kassen", benadrukt Annie van de Riet, voorzitter van brancheorganisatie AVAG. In de sector heerst opluchting. Er zijn geen slachtoffers gevallen én met de constructie van de kas was niets fout.
Een technische uitleg over wat er fout ging volgt. De vakterm kruisschorren valt in de uitleg van de AVAG-voorzitter. Als je er daar te veel tegelijk van weg haalt in een kas, dan gaat het fout. Dat werd afgelopen vrijdag pijnlijk duidelijk bij voorbereidingen voor het plaatsen van een tweede energiescherm. Er wordt nog officieel onderzocht hoe het incident heeft kunnen ontstaan. Daarbij zal ook gekeken worden of de juiste procedures zijn gevolgd.
Kruisschorren cruciaal
Voor Egon Janssen van TNO, een autoriteit op het gebied van kassenbouwtechniek, was al snel duidelijk dat het instorten van de kas niet te wijten kon zijn aan de constructie. Aan de bouw van een kas gaat een heleboel rekenwerk vooraf. TNO ontwikkelt samen met AVAG en Hortivation rekenmodellen voor kassenbouw. "Bij een kas die volgens die modellen is gebouwd, kan onder deze omstandigheden dit niet gebeuren."
De Manager Glastuinbouw van TNO zag de beelden van de ingestorte kas op vakantie. Hij legt uit dat zowel tralies als kruisschorren cruciale onderdelen zijn voor de stabiliteit van een kasconstructie. Egon is zelf nog niet ter plaatse geweest voor onderzoek.
Op basis van de beschikbare informatie en de beelden van hoe de kas in Middenmeer is ingestort, is voor hem duidelijk dat er hier iets fout is gegaan met de kruisschorren. "De tralies waren nog intact. De kruisschorren zijn cruciale kruisverbanden die zorgen dat een kas niet zijwaarts om kan vallen. Als je die weghaalt, dan kan dat wel. Bovendien kwam de wind precies uit de richting van het schoorvak. Dat was pech."
Certificering voor kwaliteit en veiligheid
De AVAG-voorzitter maakt voor de leek de vergelijking met het verbouwen van een huis. "Daarvoor kun je een gecertificeerde aannemer inschakelen, een andere aannemer, je buurman die handig is of je kunt het zelf doen. De keuze die je hierin maakt, kan invloed hebben op de kwaliteit van de werkzaamheden en de constructie."
Net als in de utiliteitsbouw wordt er ook in de kassenbouw met een certificering gewerkt. Die certificering heet HortiQ. HortiQ-gecertificeerde kasconstructies en installaties voor verwarming en water voldoen aan objectieve en controleerbare kwaliteitsnormen. "Dat geeft zekerheid", benadrukt Annie, "net als bij die keuze voor een gecertificeerde aannemer voor je verbouwing thuis. Het is niet zo dat als iemand anders de klus doet, het werk niet goed kan zijn, maar je neemt wel een enorm risico."
Richtlijnen herijken
Anders dan bij de verbouwing van een huis gaat het in de kassenbouw onder meer over installatie van (extra) schermdoeken, LED-belichtingsarmaturen, ontvochtigingssystemen of insectengaas. Allemaal technieken waarmee telers energie proberen te besparen of hun teelt willen verbeteren.
Volgens de HortiQ-eisen wordt voor elke aanpassing aan de kas, net als voor nieuwbouw, een constructieberekening gemaakt. Daarvoor gebruiken circa vijftig bedrijven het kasontwerpprogramma CASTA/Kassenbouw, onder licentie van stichting Hortivation.
De richtlijnen waaraan HortiQ-bedrijven moeten voldoen, worden jaarlijks herijkt. Er is sprake van drie richtlijnen, eentje voor klimaattechniek, watertechniek en een voor de kasconstructie. "Die drie richtlijnen zijn in 2024 grondig herzien, gelet op de nieuwste ontwikkelingen in de techniek", vertelt Annie.
Alle nieuwe regels, eisen en instructies staan in drie ISSO-handboeken. "Die stellen we beschikbaar aan de sector. Alle bedrijven in de sector kunnen daar gebruik van maken, ook bedrijven die niet HortiQ-gecertificeerd zijn." Of dat ook altijd gebeurt, wordt niet gecontroleerd. Bovendien roept het incident in Middenmeer de vraag op of naleving van alle regels geborgd is. Bij het incident in Middenmeer is dit ook onderwerp van onderzoek.
Bedrijven die zich ook op naleving van alle HortiQ-eisen laten beoordelen, kunnen een certificering krijgen. In totaal zijn er momenteel 35 bedrijven met een HortiQ-certificering. Dat aantal groeit jaarlijks, omdat bedrijven zien dat er om de certificering wordt gevraagd, als bewijs van kwaliteit.
De afgelopen jaren zijn de HortiQ-normen vaker aangepast. Zo zijn er lessen getrokken uit schades door sneeuwdruk op het kasdek, na de hevige sneeuwval in februari 2021. "De normen voor sneeuwdruk op kasdek zijn toen aangepast", weet Annie, "en ook de instructies van de verzekering over het verwarmen van een kas in de winter om sneeuwschade te voorkomen zijn toen aangescherpt."
Snel einde aan speculaties
Na het instorten van 9 hectare kas vrijdagmiddag 27 juni barste al snel de speculatie los. Wat was er precies gebeurd? Binnen de sector was al snel duidelijk dat er een menselijke fout was gemaakt met de kruisschorren. Annie prijst Agro Care voor de manier waarop het bedrijf snel en transparant is gaan communiceren. De druk op het bedrijf was groot. Het besluit om ook over de oorzaak te communiceren werd na overleg naar voren gehaald. "Dat heeft Agro Care heel professioneel en heel goed gedaan."
Ook Egon geeft complimenten aan Nederlands grootste kasgroenteteler. "Door open en transparant te zijn maakten ze snel een einde aan speculaties." Hij erkent dat er ook bij hem snel allerlei scenario's door zijn hoofd speelden.
Op het randje werken is risico
Dinsdag vond de algemene ledenvergadering van AVAG plaats, toevallig net na het instorten van de kas in Middenmeer. "Daar was het incident natuurlijk talk of the town", erkent Annie. Welke vragen er onder haar leden leefden? "Ook hier wilde men graag weten of er sprake was van een constructiefout. Daarop is een toelichting gegeven."
Dat er sprake is geweest van een menselijke fout, en dat er geen persoonlijke ongelukken zijn geweest, is een opluchting. Het maakt dat de sector geen aanleiding ziet voor aanpassing van de huidige bouwnormen, benadrukt Annie. Het herijken van de HortiQ-normen staat sowieso jaarlijks op de agenda.
Tijdens de speculatiefase daags na het incident ging het ook over de druk die de sector voelt om beter, sneller en goedkoper te produceren. Het roept de vraag op of er niet te veel op het randje wordt gewerkt. Volgens kenners uit het vak met wie de redactie sprak is dat nu wel het geval. "Dit incident heeft ons geleerd om als sector écht niet met de kwaliteit te spelen", stelt de voorzitter van AVAG.
Internationaal staat de Nederlandse kastechnieksector er goed op. Een incident zoals afgelopen week verandert dat niet direct, maar logischerwijs roept het ook daar vragen op. De HortiQ-certificering is nu alleen nog beschikbaar voor Nederlandse kastechniekbedrijven. Nederlandse kassenbouwers en installateurs realiseren meer dan 80 procent van alle glazen kassen wereldwijd. Ambities om de HortiQ-certificering ook internationaal uit te rollen zijn er niet direct.
Innovaties voor veiligheid
Met nieuwe innovaties werkt TNO samen met de sector aan verdere professionalisering en verbetering van bouwprocessen. Een voorbeeld hiervan is de uitrol van het Kas Informatie Systeem (KIS).
Een tweede ontwikkeling is die van de slimme kas, die zelf gaat waarschuwen voor onveilige situaties. Deze ontwikkeling zit nog in de experimentele fase, erkent Egon, maar er zijn al wel demokassen die met sensoren voor dit project zijn uitgerust. Nu wordt de data van de sensoren vooral nog gebruikt om bouw- en veiligheidsmodellen aan te scherpen.
Stel dat de ingestorte kas met deze sensoren was uitgerust, had dat het ongeluk dan voorkomen? "Je had in ieder geval heel snel moeten zijn", zegt Egon. "In dit geval waren er te veel kruisschorren uitgeschroefd, nam de wind toe en dus was de kas instabiel en viel de kas om." Nu zat er tussen het instorten van de kas en de menselijke fout om alle kruisschorren te tegelijk te verwijderen alsnog wel tijd. "In de toekomst zou je uit sensordata uit een slimme kas dan wel vreemde bewegingen kunnen zien. Het opvallend veel bewegen van de kas zonder hele krachtige wind zou dan het signaal zijn dat er iets goed mis is."
Voor meer informatie:
AVAG
[email protected]
www.avag.nl