Om deze uitdagingen het hoofd te bieden kiest minister Schouten van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit voor een omslag naar kringlooplandbouw in 2030. Hierbij komt zo min mogelijk afval vrij, is de uitstoot van schadelijke stoffen zo klein mogelijk en worden grondstoffen en eindproducten met zo min mogelijk verliezen benut. Schouten licht dit toe in haar visie: Landbouw, Natuur en Voedsel: Waardevol en Verbonden, die zij aan de Tweede Kamer heeft gestuurd.
Zoveel mogelijk produceren met zo min mogelijk grondstoffen
Minister Carola Schouten: 'Ons huidige landbouwsysteem is erop gericht zoveel mogelijk te produceren tegen zo laag mogelijk kosten. Na de Tweede Wereldoorlog was dat ook de grote opdracht. Inmiddels staat onze landbouw daardoor wel steeds meer onder druk. Het wordt nu de uitdaging om met zo min mogelijk grondstoffen en dus minder belastend voor het milieu, ons voedsel te produceren om alle producten die het bedrijf verlaten te gebruiken als eindproduct of als grondstof voor andere schakels in de kringloop. Kringlooplandbouw doet recht aan de natuur en levert ook een goede boterham op. Voor deze visie hebben we veel gesprekken gevoerd met boeren, tuinders en verschillende maatschappelijke organisaties. Op basis van deze gesprekken ben ik ervan overtuigd dat we de toekomst van onze voedselvoorziening veilig kunnen stellen als we overstappen op kringlooplandbouw.'
De omslag naar kringlooplandbouw bouwt voort op een ontwikkeling die reeds is ingezet. In de glastuinbouw ziet Schouten al veel kenmerken van een circulair systeem waarbij nog verdergaande stappen kunnen worden gezet in onder meer het verbeteren van waterkwaliteit en van duurzame energievoorziening.
Nauwe samenwerking in de ketens en regio's (greenports), de mogelijkheid om in gesloten systemen dichtbij de consument te produceren en een groot innovatief vermogen vormen een goede basis om maatschappelijke uitdagingen het hoofd te kunnen bieden. Het benutten van deze kennis in het buitenland, bijvoorbeeld voor het voeden van megasteden, zal verder worden versterkt.
De kringloop in de veehouderij, akkerbouw en tuinbouw hoeft niet beperkt te blijven tot één bedrijf maar kan zich uitstrekken tot meerdere bedrijven in een grote of kleine(re) regio. De diversiteit in de kringlooplandbouw zal groot zijn. De ene ondernemer zet in op voedselproductie voor de lokale markt en zoekt daarvoor partners, een ander ziet kansen voor de export naar de wereldmarkt en benut daarvoor zijn internationale relaties; vaak gaat het om de combinatie van beide.
De omslag naar kringlooplandbouw kan alleen slagen als de boer ook een eerlijke prijs voor zijn product krijgt. De boer wil – en terecht - beloond worden voor duurzame, veilige en hoogwaardige producten. Alleen dan krijgt hij de gelegenheid te investeren. Daarom slaat deze visie ook op de banken, op de voedingsindustrie, op de supermarkten en op de consument.
De eerste stap is dat overheid en maatschappelijke partijen vanaf nu aan de slag gaan om afspraken te maken over de resultaten die de komende jaren bereikt moeten worden, hoe deze gemeten gaan worden en welke inzet dat van een ieder vraagt. Deze afspraken moeten in het voorjaar 2019 vastgelegd zijn.
Reactie Transitie Coalitie Voedsel
De gepresenteerde visie van LNV-minister Schouten op de toekomst van de Nederlandse landbouw- en voedselsector is een goede stap maar brengt nog niet de structurele veranderingen die zij zelf zo krachtig bepleit. "Terecht stelt de minister dat het huidige productiesysteem niet toekomstbestendig is, maar voor een structurele verandering zullen de hoge maatschappelijke kosten van de agrosector veel meer in de prijs van voedsel verwerkt moeten worden. Dat gaat niet lukken zonder dat de overheid een stevige rol pakt bij het veranderen van de spelregels. En die rol gaat de minister in haar visienota uit de weg," aldus Willem Lageweg, voorzitter van de Transitiecoalitie Voedsel, een nieuwe en snelgroeiende groep van inmiddels 150 koplopers in de wereld van landbouw, voedsel, natuur en gezondheid.
"We zijn positief over een aantal zaken die de minister noemt", aldus Lageweg. Hij wijst op de terechte focus op kringlooplandbouw, het pleidooi voor versterking van de sociaal economische positie van de boer en voor de herwaardering van voedsel. Ook waarderen we de aandacht voor bodemkwaliteit, natuurinclusieve landbouw, een gebiedsgerichte aanpak en voedselverspilling. Dat geldt ook voor de steun die zij toezegt aan koplopers. De Transitiecoalitie Voedsel ondersteunt de minister bij een andere aanpak op het gebied van kennis en innovatie waarbij meer het hele systeem centraal moet staan dan de onderdelen daarvan. Daar horen ook bijstellingen bij in het huidige topsectorenbeleid.
"Maar voor structurele veranderingen is meer nodig. Zo zullen er hardere doelen moeten komen op terreinen als bodem en behoud biodiversiteit. De keuze voor het kringloopmodel zal ingrijpende gevolgen gaan hebben voor de intensieve veehouderij. De transitie van dierlijke naar plantaardige eiwitten verdient meer aandacht. Het beleid moet zich niet alleen richten op de producent, zijn toeleveranciers en de verwerkers. Ook de vraag naar gezond en duurzaam voedsel zal krachtiger moeten worden ondersteund met maatregelen die partijen als supermarkten, cateraars en horeca activeren hierin voorop te gaan", aldus Lageweg.
"We zijn positief over een aantal zaken die de minister noemt", aldus Lageweg. Hij wijst op de terechte focus op kringlooplandbouw, het pleidooi voor versterking van de sociaal economische positie van de boer en voor de herwaardering van voedsel. Ook waarderen we de aandacht voor bodemkwaliteit, natuurinclusieve landbouw, een gebiedsgerichte aanpak en voedselverspilling. Dat geldt ook voor de steun die zij toezegt aan koplopers. De Transitiecoalitie Voedsel ondersteunt de minister bij een andere aanpak op het gebied van kennis en innovatie waarbij meer het hele systeem centraal moet staan dan de onderdelen daarvan. Daar horen ook bijstellingen bij in het huidige topsectorenbeleid.
"Maar voor structurele veranderingen is meer nodig. Zo zullen er hardere doelen moeten komen op terreinen als bodem en behoud biodiversiteit. De keuze voor het kringloopmodel zal ingrijpende gevolgen gaan hebben voor de intensieve veehouderij. De transitie van dierlijke naar plantaardige eiwitten verdient meer aandacht. Het beleid moet zich niet alleen richten op de producent, zijn toeleveranciers en de verwerkers. Ook de vraag naar gezond en duurzaam voedsel zal krachtiger moeten worden ondersteund met maatregelen die partijen als supermarkten, cateraars en horeca activeren hierin voorop te gaan", aldus Lageweg.
"Voor ons als Transitiecoalitie Voedsel is de nieuwe visie dus een goed begin, maar het echte werk moet nog komen en daar horen forse ambities van marktpartijen en ingrijpende maatregelen van de overheid bij."
Reactie LTO
Minister Carola Schouten (LNV) heeft volgens LTO een goede toon te pakken. De minister kiest voor kringlooplandbouw en zet daarmee een koers uit die past bij de ambities van veel boeren en tuinders. Zij spreekt waardering uit voor wat boeren en tuinders nu al doen en gedaan hebben en vindt dat zij beter beloond moeten worden. De minister legt voor de toekomst de lat hoog, prikkelt en daagt boeren en tuinders uit, maar is tegelijkertijd ook realistisch in de tijd die nodig is om deze visie uit te voeren. "Dit is een visie die ons aanspreekt en waar we met de minister graag over doorpraten", zegt LTO voorzitter Marc Calon. "Laten we dit verhaal nu ook omzetten in een breed landbouwakkoord en een concreet programma dat voortbouwt op lopende initiatieven en projecten, zoals bijvoorbeeld onze ambitie Gezonde Teelt, Gezonde Toekomst, Grondgebonden Melkveehouderij en Vruchtbare Kringloop projecten."
'We doen het voor de volgende generatie', is wat veel boeren en tuinders motiveert. Het is deze toon die in de visie van minister Schouten doorklinkt. De bodem beter doorgeven aan onze kinderen, is waar de minister aan appelleert. Zuinig omgaan met hulp- en grondstoffen, gezonde bodem, energie en de voedselverspilling terugdringen. Maar ook veel minder kunstmest en chemische gewasbescherming en de focus op gezonde, weerbare planten die tegen een 'klimaatstootje' kunnen, is wat LTO Nederland aanspreekt. "Dat hebben we vastliggen in ons plan voor gezonde teelten. We lopen er echter tegen aan dat minder milieubelastende, de groene gewasbeschermingsmiddelen niet loskomen."
"Het is mooi dat de minister het onderwijs, onderzoek en voorlichting r(OVO)oemt in haar inleiding, en dat de Nederlandse land- en tuinbouw decennia wereldwijd toonaangevend is in efficiënt voedsel produceren, dat schept ook verplichtingen. naar twee kanten. Het OVO-drieluik moet dan niet afgebroken worden." Het is een logische volgende fase als de Nederlandse land- en tuinbouw nu wereldwijd voorloper worden van kringlooplandbouw en daar een nieuw verdienmodel van kunnen maken. "Die omschakeling vraagt veel van boeren en tuinders, maar is wel de weg naar een volhoudbare land- en tuinbouw", zegt Calon. "Boeren en tuinders kunnen dat niet alleen. Dat is wat de minister ook benadrukt in haar visie. Zij spreekt nadrukkelijk ook over de rol van de consument en eerlijk belonen. En dat is nieuw."
In de kringlooplandbouw die minister Schouten voor ogen heeft, wordt bewerkte dierlijke mest steeds belangrijker en zal vaker het gebruik van kunstmest vervangen. Mestverwaarding en het sluiten van mineralenkringlopen op bedrijfsniveau, lokaal, regionaal of zelfs over de grens, is een belangrijke schakel in de kringlooplandbouw. "De overheid kan helpen hierin doorbraken te realiseren door kick-start en pilotprojecten financieel te ondersteunen en wettelijke belemmeringen voor het terugbrengen van deze 'circulaire' mineralen op het land weg te nemen."
LTO Nederland is het met de minister eens dat je de Nederlandse land- en tuinbouw niet alleen op nationale schaal mag bekijken. Dat geldt hulp- en grondstoffen, veevoer, mineralen. De verwevenheid met landen om ons heen is groot. "De voedselproductie heeft altijd een internationale dimensie en dat erkent de minister. Maar daar zie ik in de visie een kleine omissie. De minister gaat net wat te weinig in op de internationale concurrentiepositie van de Nederlandse agrarische sector en ze zegt te weinig over het Gemeenschappelijk Landbouwbeleid en de Europese Unie."
Over natuurinclusieve landbouw en herstel van de biodiversiteit (denk aan Veldleeuwerik, Duurzame Zuivelketen, agrarisch natuurbeheer) schetst de minister een eerlijk en realistisch beeld. "De landbouw heeft een belangrijke sleutel in handen voor verdere verbetering van natuurwaarden in Nederland. Want herstel en verbetering van de biodiversiteit is in het belang van de boer, de tuinder. En dat ziet de minister ook zo." LTO Nederland is onder meer partner in Deltaplan Herstel Biodiversiteit en het Deltaplan Agrarisch Waterbeheer. Marc Calon: "We kunnen als boeren en tuinders een serieuze bijdrage leveren om de ambities van de landbouwvisie van minister Schouten te realiseren. Dat willen we ook. De komende maanden zullen we het gesprek aangaan met de minister, de ketenpartners en de maatschappelijke organisatie om deze visie om te zetten in concrete acties. We doen graag mee, ook voor de volgende generaties, maar het mag niet alleen bij een mooie visie blijven."
'We doen het voor de volgende generatie', is wat veel boeren en tuinders motiveert. Het is deze toon die in de visie van minister Schouten doorklinkt. De bodem beter doorgeven aan onze kinderen, is waar de minister aan appelleert. Zuinig omgaan met hulp- en grondstoffen, gezonde bodem, energie en de voedselverspilling terugdringen. Maar ook veel minder kunstmest en chemische gewasbescherming en de focus op gezonde, weerbare planten die tegen een 'klimaatstootje' kunnen, is wat LTO Nederland aanspreekt. "Dat hebben we vastliggen in ons plan voor gezonde teelten. We lopen er echter tegen aan dat minder milieubelastende, de groene gewasbeschermingsmiddelen niet loskomen."
"Het is mooi dat de minister het onderwijs, onderzoek en voorlichting r(OVO)oemt in haar inleiding, en dat de Nederlandse land- en tuinbouw decennia wereldwijd toonaangevend is in efficiënt voedsel produceren, dat schept ook verplichtingen. naar twee kanten. Het OVO-drieluik moet dan niet afgebroken worden." Het is een logische volgende fase als de Nederlandse land- en tuinbouw nu wereldwijd voorloper worden van kringlooplandbouw en daar een nieuw verdienmodel van kunnen maken. "Die omschakeling vraagt veel van boeren en tuinders, maar is wel de weg naar een volhoudbare land- en tuinbouw", zegt Calon. "Boeren en tuinders kunnen dat niet alleen. Dat is wat de minister ook benadrukt in haar visie. Zij spreekt nadrukkelijk ook over de rol van de consument en eerlijk belonen. En dat is nieuw."
In de kringlooplandbouw die minister Schouten voor ogen heeft, wordt bewerkte dierlijke mest steeds belangrijker en zal vaker het gebruik van kunstmest vervangen. Mestverwaarding en het sluiten van mineralenkringlopen op bedrijfsniveau, lokaal, regionaal of zelfs over de grens, is een belangrijke schakel in de kringlooplandbouw. "De overheid kan helpen hierin doorbraken te realiseren door kick-start en pilotprojecten financieel te ondersteunen en wettelijke belemmeringen voor het terugbrengen van deze 'circulaire' mineralen op het land weg te nemen."
LTO Nederland is het met de minister eens dat je de Nederlandse land- en tuinbouw niet alleen op nationale schaal mag bekijken. Dat geldt hulp- en grondstoffen, veevoer, mineralen. De verwevenheid met landen om ons heen is groot. "De voedselproductie heeft altijd een internationale dimensie en dat erkent de minister. Maar daar zie ik in de visie een kleine omissie. De minister gaat net wat te weinig in op de internationale concurrentiepositie van de Nederlandse agrarische sector en ze zegt te weinig over het Gemeenschappelijk Landbouwbeleid en de Europese Unie."
Over natuurinclusieve landbouw en herstel van de biodiversiteit (denk aan Veldleeuwerik, Duurzame Zuivelketen, agrarisch natuurbeheer) schetst de minister een eerlijk en realistisch beeld. "De landbouw heeft een belangrijke sleutel in handen voor verdere verbetering van natuurwaarden in Nederland. Want herstel en verbetering van de biodiversiteit is in het belang van de boer, de tuinder. En dat ziet de minister ook zo." LTO Nederland is onder meer partner in Deltaplan Herstel Biodiversiteit en het Deltaplan Agrarisch Waterbeheer. Marc Calon: "We kunnen als boeren en tuinders een serieuze bijdrage leveren om de ambities van de landbouwvisie van minister Schouten te realiseren. Dat willen we ook. De komende maanden zullen we het gesprek aangaan met de minister, de ketenpartners en de maatschappelijke organisatie om deze visie om te zetten in concrete acties. We doen graag mee, ook voor de volgende generaties, maar het mag niet alleen bij een mooie visie blijven."
In De Volkskrant een artikel waarin de vraag gesteld wordt hoe haalbaar de plannen zijn.